ΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

  

ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΣΗΜΕΡΟΝ

 

 

ΟΙ  ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΕΣ  ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

 

            Οι Ηλείοι  είχαν την διαχείριση των αγώνων  και κατέβαλλον  άοκνες προσπάθειες να διατηρούν το επίπεδο των αγώνων υψηλό.  Προς τούτο είχαν θεσπίσει αυστηρότατους κανόνες διεξαγωγής των   και επέβλεπαν   για την  πιστή εφαρμογή τους. Οι περισσότεροι κανονισμοί ήσαν βέβαια άγραφοι , είχαν όμως   για τους Ελληνες ισχύ νόμου  επι τη βάσει του εθιμικού δικαίου, και έχει αποδειχθεί ότι τους τηρούσαν με μεγάλη ευλάβεια και αυστηρότητα.  Για τον σκοπό αυτό οι Ηλείοι  προσεκάλουν  τους Ελλανοδίκες δέκα μήνες ενωρίτερα , για να τους εκπαιδεύσουν στους κανονισμούς των αγώνων.

 

            Ηλικιακή Κατάταξη Αθλητών –Ιππων

 

            Το πρώτιστο έργο των Ελλανοδικών ήτο να εξετάσουν με αυστηρότητα την ηλικία των αθλητών και να τους κατατάξουν στην ανάλογη κατηγορία (παίδων ή   ανδρών). Εχουμε πλείστα παραδείγματα που είχαν αποκλεισθεί εκ των αγώνων αθλητές λόγω ηλικίας.  Ο Φερίας από την Αίγινα απεκλείσθη στην 78 η Ολυμπιάδα(468 π. Χ) διότι θεωρήθηκε πολύ μικρός. Στην επόμενη Ολυμπιάδα (464 π. Χ) έγινε δεκτός στους παίδες και ενίκησε στην πάλη. Αντίθετα, ο Νικοσύλος ο Ρόδιος , 18 ετών , δεν εγένετο δεκτός τους παίδες και ενίκησε στους άνδρες . Επομένως, το δικαίωμα των Ελλανοδικών ήτο απεριόριστο να δεχθούν ή όχι τους παίδες όπως λάβουν μέρος στους αγώνες από την ηλικία των 12 έως 18 ετών. Ητο κι’ αυτό μια μέριμνα για το παιδί.. Παρόμοια προσοχή έδιναν οι Ελλανοδίκες και στην κατάταξη των ίππων στην κατηγορία των ίππων ή των πώλων.

 

            Εγκατάληψη Αγώνος

 

            Ο αγωνιστής που είχε γίνει δεκτός να λάβει μέρος στους αγώνες ήτο υποχρεωμένος να πράξει τούτο , διαφορετικά οι ποινές ήσαν αυστηρότατες. Τότε δεν περνούσε το «λέω και ξελέω». Μεταξύ των σπανιοτάτων  περιπτώσεων απουσίας από τους αγώνες αναφέρεται αυτή του παγκρατιστή Σαραπίωνος από την Αλεξάνδρεια κατά την 201 η Ολυμπιάδα (25 μ. Χ) ο οποίος φοβήθηκε τους αντιπάλους του και την προηγουμένη ημέρα των αγώνων έφυγε κρυφά από την Ολυμπία. Τιμωρήθηκε όμως με πρόστιμο και φαίνεται ότι μέχρι την εποχή του Παυσανία(2 ος αι. Μ. Χ) ήτο η μοναδική περίπτωση λιποτακτήσεως εκ των αγώνων.

 

            Εφεδρος και Τυχερός

 

            ‘Εφεδρος’ εκαλείτο ο αθλητής ο οποίος είχε περιττόν αριθμό  στην κλήρωση και δεν είχε αντίπαλο αθλητή να διαγωνστεί, καθότι διεγωνίζοντο κατά ζεύγη.  Ο έφεδρος λοιπόν είχε σημαντικά πλεονεκτήματα, διότι ήτο ξεκούραστος όταν διεγωνίζετο με τον τελευταίο νικητή.  Ετσι λοιπόν βγήκε  το «τελευταίος και τυχερός». Μια επιγραφή που σώθηκε στην Ολυμπία περιγράφει παγκράτιο παίδων , με έφεδρο τον Αρίστωνα,  και  ενίκησε ο έφεδρος στην 207 Ολυμπιάδα(49 μ. Χ)

 

            Ακονιτί

 

            Σύμφωνα με την διάταξη αυτή ένας αθλητής μπορούσε να ανακηρυχθεί νικητής  χωρίς να αγωνισθεί. Αυτή την νίκη την έλεγαν «ακονιτί»(άνευ κόνεως), δηλαδή χωρίς σκόνη, χωρίς να πέσει κάτω  στο χώμα, χωρίς να «φάει χώμα» όπως λέμε σήμερον. Ο Φιλόστρατος λέγει ότι μόνον στο αγώνισμα της πάλης προβλέπεται νίκη «ακονιτί» Ωστόσο ο Φιλόστρατος αναφέρει   νίκες «ακονιτί» στο παγκράτιο και στην πυγμή Μια τέτοια νίκη ακονιτί στο παγκράτιο έχουμε του Δρομέα από την Μαντινεία. Αντίθετα, ο Θεαγένης ο Θάσιος που δεν προσήλθε στο αγώνισμα διότι ήτο κουρασμένος τιμωρήθηκε με πρόστιμο δύο ταλάντων, το ένα για το θεό και το άλλο για τον Εύθυμο που αδικήθηκε. Και η αδικία του Εύθυμου έγκειται στο ότι μολονότι δεν ήτο πυγμάχος ο Θεαγένης και δεν είχε δηλωθεί στο αγώνισμα της πυγμαχίας, αγωνίσθηκε, νίκησε τον Εύθυμο και τον απέκλεισε από το παγκράτιο που είχε σίγουρη τη νίκη του επί του Δρομέως.  Παρόμοια περίπτωση με την νίκη «ακονιτί» ήτο και η «ιερά» νίκη όταν τελείωνε ο αγών με ισοπαλία.. Τότε το στεφάνι της νίκης το ανέθεταν στο ιερό του Διός. Σώθηκε επιγραφή στην Ολυμπία όπου ο παγκρατιστής  Ρούφος, ιερονίκης αγωνιζόταν μέχρι που έπεσε το σκοτάδι και βγήκαν τα άστρα χωρίς να νικήσει ή να νικηθεί. Τούτο φανερώνει την φιλοσοφική αντίληψη των Ελλήνων για την μέση οδό, ή την «χρυσή μεσότητα» που είναι και η βάση της Δημοκρατίας. Αυτή εκπηγάζει από το «μέτρον άριστον» που δεν ήτο ούτε το ένα άκρον ούτε το άλλο, αλλά κάπου στη μέση.

 

            Παραβιάσεις Διατάξεων –Ποινές

 

            Σ’ όλη την μακραίωνα διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων σπάνια παραβιάσθηκαν οι αγωνιστικές διατάξεις και συνεπώς λίγες είναι και οι περιπτώσεις των επιβληθεισών ποινών.  Λ. χ  ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις αντικανονικού χτυπήματος στα δυναμικά αθλήματα (παγκράτιο, πυγμή και πάλη} το οποίον να  προξένησε τον θάνατο του αθλητού. Μια τέτοια περίπτωση είναι του πύκτη Διογνύτου απο την Κρήτη που σκότωσε άθελα του κατά την διάρκεια του αγώνα τον αντίπαλο του Ηρακλή, στον οποίον οι Ελλανοδίκες αρνήθηκαν τον κότινο και τον απέπεμψαν από την Ολυμπία.

            Οι ποινές ήσαν τριών ειδών 1/ χρηματικές ποινές, 2/ αποκλεισμός από τους αγώνες και 3/ σωματικές ποινές . Η  μαστίγωση ήτο από τις ελαφρότερες ποινές και επιβάλλετο απο τους  μαστιγοφόρους για μικρά παραπτώματα, συνήθως  κατά την διάρκεια των αγώνων.  Το χρηματικό ποσόν που επιβαλλόταν πήγαινε κατά το ήμισυ υπέρ του ιερού και κατά το άλλο ήμισυ υπέρ του αδικηθέντος.

 

 Η  Παραβίαση της Εκεχειρίας

 

Επιβάλλετο και πρόστιμο στις πόλεις για παραβίαση της Εκεχειρίας.  Αν και ήσαν  σπάνιες περιπτώσεις , αναφέρεται μία που  συνέβη  στην Σπάρτη όταν τα στρατεύματα τους  κατέλαβον τις πόλεις Λέπρεο και Φύρκο της Ηλείας κατά την διάρκεια της εκκεχειρίας. Οι Ηλείοι τους επέβαλλον ποινή δύο μνάς  για   κάθε στρατιώτη  της δυνάμεως , αποτελουμένης εκ 1000 στρατιωτών, ήτοι 2 ´ 1000    = 2000 μνάς. Οι Σπαρτιάτες προσποιήθηκαν ότι δεν γνώριζαν την έναρξη της εκκεχειρίας. Οι Ηλείοι παραιτήθηκαν από το δικό τους μερίδιο , με την προυπόθεση ότι θα τους επιστραφεί το Λέπρεο, οπότε οι Σπαρτιάτες θα καταβάλλουν μόνον το ποσόν που ανήκει στο ιερό. Επειδή οι Σπαρτιάτες δεν υπεχώρουν οι Ηλείοι τους απέκλεισαν από τους αγώνες , εξαναγκάσαντες αυτούς να καταβάλλουν το  πρόστιμο.

Από τα χρήματα των προστίμων κατεσκευάζοντο αγάλματα του Διός –οι λεγόμενοι Ζάνες- τα οποία εστήνοντο στην Αλτιν. Πρώτα στήθηκαν 6 Ζάνες στην 98 η Ολυμπιάδα, με το πρόστιμο που    επλήρωσε ο Θεσσαλός Εύπωλος, καθώς και οι πύκτες που δωροδοκήθησαν απ’ αυτόν, ήτοι ο Αγήνωρ από την Αρκαδία, ο Πρύτανις από την Κύζικο και ο Φορμίων από την Αλικαρνασσό.  Επομένως αγόμαστε στο συμπέρασμα ότι  από το 776 ως το  388 π. Χ  ουδεμία παραβίαση εκκεχειρίας  υπάρχει, αλλά ούτε άλλες παραβάσεις αθλητών είχαν σημειωθεί , διότι διαφορετικά θα είχαν στηθεί και Ζάνες, όπερ άτοπον , διότι δεν υπήρχον.  Ο Παυσανίας αναφέρει και τον Αθηναίο Κάλλιππο , όστις εξαγόρασε τους μέλλοντες ανταγωνιστές του με χρήματα κατά την 112 η Ολυμπιάδα. Τότε οι Αθηναίοι έστειλαν  τον Υπερείδη στην Ηλεία να τους απαλλάξει του προστίμου. Επειδή οι  Ηλείοι αρνήθηκαν οι Αθηναίοι τους φέρθηκαν με υπεροπτικό ύφος και  ούτε  τα χρήματα  κατέβαλλαν, μήτε  έπαιρναν μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες. Τότε τους άσκησε πίεση το Μαντείο των Δελφών και αρνήθηκε να τους δώσει χρησμούς προτού  καταβάλλουν την ποινή τους. Οπότε  οι Αθηναίοι   εκόντες άκοντες πλήρωσαν το πρόστιμο και ξαναγύρισαν στους αγώνες και έλαβαν  χρησμούς από το Μαντείο των Δελφών. Με το πρόστιμο των Αθηναίων έγιναν 6 ακόμη Ζάνες και τοποθετήθησαν  στην Αλτιν. Πάνω στα αγάλματα έγραψαν επιγραφές και ελεγεία ότι «μια ολυμπιακή νίκη δεν πρέπει να κερδίζεται με χρήματα  και με δόλια μέσα , αλλά με την γρηγοράδα των ποδιών  και την δύναμιν του κορμιού». Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι οι Ελληνες τηρούσαν με ιερή ευλάβεια τους κανόνες των αγώνων , διότι  στα  500 σχεδόν χρόνια   από την επανέναρξη  των αγώνων  έχουμε  δύο μόνον  περιστατικά εξαγοράς αθλητών και μια περίπτωση παραβιάσεως της Εκκεχειρίας.

 

Πότε Θεσπίσθηκαν οι Γυμνικοί Αγώνες;

 

Οι πηγές είναι συγκεχυμένες αναφορικά με το θέμα τούτο. Από τον Παυσανία που έζησε πολύ μεταγενέστερα πληροφορούμεθα ότι ο πρώτος αθλητής που αγωνίσθηκε γυμνός ήτο ο Ορσιππος από τα Μέγαρα., που νίκησε στο στάδιο στην 15 η Ολυμπιάδα(720 π. Χ) Κατά την διάρκεια του δρόμου έπεσε η ζωστήρα του αθλητού και αυτός συνέχισε τον αγώνα και νίκησε. . Όμως ο Παυσανίας εκφράζει την υποψία ότι δεν έπεσε μόνον το ζώμα του αθλητού , αλλά ο ίδιος το άφησε να πέσει για να τρέξει ελεύθερος. Αντίθετα ο Θουκυδίδης .υποστηρίζει ότι « παλιότερα οι αθλητές φορούσαν ζώνες γύρω από τα γεννητικά τους όργανα και δεν πάνε πολλά χρόνια που το σταμάτησαν» Το πιθανότερο είναι το πρώτο, διότι οι Ελληνες ανέκαθεν ελάτρευαν το ανθρώπινο σώμα και αναπαρίσταναν τους θεούς, τους ήρωες και τους αθλητές γυμνούς στα αγάλματα τους.  Μετά το επεισόδιο της κόρης του Διαγόρα Καλλιπάτειρας  που μπήκε μεταμφιεσμένη σε άνδρα στο στάδιο, θεσπίσθηκε όπως και οι γυμναστές μπαίνουν στο στάδιο γυμνοί για να δίνουν το παράδειγμα της ρώμης, καρτερικότητος στον καύσωνα και στο κρύο, αλλά  και της ζωντάνιας τους   στους αθλητές τους.

 

Προπόνηση προ των Αγώνων

 

Οι Ηλείοι φρόντιζαν προσεκτικά να κρατούν σε υψηλό επίπεδο την εμφάνιση των αθλητών που θα συμμετάσχουν στους αγώνες. Προς τούτο τους καλούσαν ένα μήνα πριν για να τους προγυμνάσουν και να ελέγξουν την ικανότητα τους .  Αμα τη αφίξει   τους συγκέντρωναν και τους  ρωτούσαν: «έχετε προπονηθεί όσο πρέπει για τους αγώνες της Ολυμπίας ; » Αν απαντούσαν καταφατικά τους   έλεγαν  «αγωνισθείτε με θάρρος»  ,  αν όμως δεν είσθε καλά προπονημένοι τους έλεγαν  «τραβάτε όπου θέλετε στο καλό» . Επίσης τους ρωτούσαν:  «Εχετε κάνει τίποτα φαύλο και ταπεινό;» Αν απαντούσαν ναι, τότε απεκλείοντο των άγώνων.  Εξ αυτών αντιλαμβανόμαστε ότι ο αθλητής έπρεπε να έχει όχι μόνον σωματική ρώμη αλλά και  αρετή , δηλαδή  μετρούσε και η διαγωγή του αθλητού. Τότε χωρίς τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα καταγραφής , ήτο ουσιαστική η εξέταση αυτή , διότι ουδείς των εξεταζομένων διενοείτο να κρύψει το παραμικρό από την επιτροπή των Ηλείων Ελλανοδικών. Εν συνεχεία οι αθλητές εδιδάσκοντο σε ειδικούς χώρους τα σχετικά με το αγώνισμα τους. Προς τούτο υπήρχαν 3 χώροι

1/ Ο Ξυστός όπου αθλούντο οι δρομείς και οι πένταθλοι,

 2/ το Τετράγωνο όπου αθλούντο οι παλαιστές και πυγμάχοι και

 3/ το Μαλθώ όπου εγυμνάζοντο οι έφηβοι .

 Επι πλέον υπήρχε το Πλέθριον όπου αντάμωναν και συνεδρίαζαν οι Ελλανοδίκες. Μπορούμε να πούμε ότι αυτές οι προπονήσεις είχαν τον ίδιο σκοπό με τους σημερινούς προκριματικούς αγώνες. , ώστε να φέρουν μέσα στο στάδιο τους πιο καλούς αθλητές. Στις προπονήσεις , όπως αναφέρει ο Φιλόστρατος, δεν είχαν οι γυμναστές τον πρώτο λόγο αλλά ο Ελλανοδίκες, οι οποίοι κρατούσαν μαστίγιο και συχνά το χρησιμοποιούσαν για να αποτρέπουν κάτι το αντικανονικό. Εκτός από την σωματική άσκηση οι αθλητές υποβάλλοντο και σε αυστηρά δίαιτα και ειδική αγωγή. Εκείνο όμως που μετρούσε τα μέγιστα  ήτο το αθλητικό ήθος των  αγωνιζομένων αλλά και η εν γένει συμπεριφορά τους , που εσημειώνετο κατά την εκγύμναση και διαβίωση των   στην Ολυμπία. Ετσι οι προκρινόμενοι ήσαν άξιοι αν νικούσαν να φέρουν τον περίζηλο τίτλο του Ολυμπιονίκου , που ήτο ένα σκαλί πιο κάτω από τους θεούς τους ημιθέους και τους ήρωες.