ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ

 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ  ΚΑΙ  ΠΑΙΔΕΙΑ

 

Το Ιδανικό της Αξιοκρατίας

 

Το «αίεν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων»(  πάντα να αριστεύεις και να ξεπερνάς τους άλλους) είναι η καλύτερη παρακαταθήκη για την σωματική και πνευματική παιδεία  των νέων. Αυτή η ρήση  των αρχαίων είναι το ανώτερο ιδανικό για την δημιουργία «καλών κ’ αγαθών ανθρώπων»  Το ιδανικό αυτό επιτυγχάνεται με :1/ την γυμναστική του σώματος(αθλητισμός) και 2/  την μουσική υπό την ευρεία της έννοια ,των όσων δηλαδή προσέφεραν οι Μούσες  (επιστήμες- τέχνες -γράμματα). Σ’ αυτά περιλαμβάνονται και η ενόργανη και   φωνητική μουσική, καθώς και  ο χορός. Οι πρόγονοι μας απέβλεπαν στην αρμονική ανάπτυξη του σώματος , της ψυχής και του πνεύματος για να φτιάξουν τους καλούς και αγαθούς νέους. Ο σκοπός της Παιδείας στον Ελληνικό κόσμο ήτο η διάπλαση του  άξιου πολίτη. Αυτή είναι η περιλάλητη προτροπή του Πηλέα  στο γιό του Αχιλλέα την ώρα που αναχωρούσε για τον Τρωικό πόλεμο. Τούτο φωτίζει τα ιδανικά , όχι μόνον των Ομηρικών ηρώων , αλλά του Ελληνα σ’ όλη τη διάρκεια της  ιστορικής  του πορείας. Ο αγών είναι το μονιμότερο ιδανικό του Ελληνα, κι’αυτός ο αγών καταξιώνεται με τους Ολυμπιακούς αγώνες για το σώμα και τους Δελφικούς αγώνες για το πνεύμα.. Μια τέλεια σύζευξη του Απολλώνειου με το Διονυσιακό πνεύμα είναι το ιδανικό που επέτυχαν οι Ελληνες με το ‘Μέτρον’ τους , ενώ αδυνατούν να συλλάβουν όλοι γενικά οι ξένοι.

 

Ο Καλός  Συναγωνισμός

 

 Δεν είναι μόνον τα «άθλα των Πατρόλκω» -δηλαδή για τη νίκη των αθλητικών αγώνων που οργάνωσε ο Αχιλλεύς για να τιμήσει τον νεκρό του φίλο Πάτροκλο- για τα οποία συναγωνίζονται οι ομηρικοί ήρωες έξω από τα τείχη της Τροίας. Όπως αναφέρει ο Ησίοδος ,    διοργανώνοντο  και  πνευματικοί αγώνες   για τον νεκρό βασιλιά  της Χαλκίδος Αμφιδάμαντα, όπου ο Ησίοδος κερδίζει το βραβείο για το τραγούδι του και κατακτά τη νίκη πρώτος αυτός  στην ιστορία του πνεύματος. Συνειδητός και έντονος είναι στους πρώιμους κλασσικούς χρόνους ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους ποιητές και τους τεχνίτες , ιδιαίτερα στους γλύπτες. Και ο ανταγωνισμός αυτός είναι επιτρεπτός αρκεί να γίνεται με καθαρούς όρους. Τούτο μαρτυρείται  από το γεγονός ότι η ανάθεση της κατασκευής σημαντικών καλλιτεχνημάτων αλλά και δραματικών παραστάσεων γίνεται  ύστερα από καλλιτεχνικό  διαγωνισμό, και όχι χάριν ευνοίας

.

 Το συναγωνιστικό  πνεύμα έγινε σήμερον ανταγωνιστικό

 

Το συναγωνιστικό πνεύμα του αρχαίου Ελληνικού κόσμου , αυτό που ελευθέρωσε το άτομο από τα δεσμά  του , γίνεται κληρονομιά  και η βάση του Δυτικού πολιτισμού, ασχέτως αν στην σύγχρονη Ελλάδα αυτά παραβιάζονται προς χάριν της ευνοιοκρατίας . Όμως η Δύση από συναγωνιστικό το μετέβαλλε σε άκρως ανταγωνιστικό. Τούτο το πνεύμα   είναι η αιτία που  η Δύση  έκανε ραγδαία άλματα προόδου προς τον  υλικό και πνευματικό πολιτισμό, σε σχέση με την μοιρολατρική Ανατολή, όπου κυριαρχεί ο ηγεμών και οι ιερείς και κρατούν υπόδουλο το άτομο. Και θα είχαν γίνει ακόμη μεγαλύτερα άλματα-πέρα από τον υλικό τομέα και  στον ψυχοπνευματικό τοιούτο- αν   η Ανατολική αντίληψη-που  διαποτίζει δια της Ιουδαιοχριστιανικής   θρησκείας    τη Δύση δεν ενόθευε με δόλια μέσα, χάριν του υλικού κέρδους, αυτόν τον  συναγωνισμό, μεταβάλλοντας τον σε ανελέητο ανταγωνισμό προς χάριν του κέρδους

.

Κακή Χρήση  Λογικής και Συναισθήματος

 

Ο κόσμος θα ήτο καλύτερος αν η Δύση δεν είχε πάρει μονόπλευρα την  Ελληνική λογική χάριν του ωφελημισμού, για την αύξηση μόνον των υλικών αγαθών , ενώ η Ανατολή επέλεξε το συναίσθημα , που οδηγεί στον  άκρατο φανατισμό , δογματισμό, θεοκρατία και στην οπισθοδρόμηση . Μόνον στον Ελληνικό κόσμο-και μάλιστα στην Αθηναική Πολιτεία-η λογική και ο ανθρωπισμός  συνδυάσθηκαν και εκφράσθηκαν  τόσο  ισορροπημένα και αρμονικά,   ώστε να δημιουργήσουν την ιδανική έκφραση του Νου και της Ψυχής. Πάνω όμως από   την υπεροχή της καταγωγής και του πλούτου  ο Ελλην  πιστεύει στην ισονομία ,την ισοτιμία και στην ισοπολιτεία και θέτει την υπεροχή της αξίας του σώματος και  πνεύματος , όπως αυτή εκφράζεται και καταξιώνεται δημοκρατικά με τον αγώνα.  Στην κυρίως Ελλάδα η αγωγή αυτή βασιζόταν στην γυμναστική άσκηση και στη μουσική , γι’ αυτό  συναντούμε αξιόλογο αριθμό ξακουστών αθλητών. Αντίθετα στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και στην Ιωνία κύριο ρόλο δεν έπαιζε η γυμναστική, αλλά η μουσική και η ποίηση.

 

Πολιτεία-Οικογένεια  τα Βάθρα της Παιδείας

 

Στην αρχαία Ελλάδα μολονότι η οικογένεια είχε την κύρια   υποχρέωση  για την μόρφωση των παιδιών  τους, η Πολιτεία είχε  την εποπτεία αυτής της μόρφωσης .  Από τον Πλούταρχο μαθαίνουμε ότι το 480 π. Χ  οι Αθηναίοι εγκαταλείπουν την πόλη τους και καταφεύγουν πρόσφυγες στην Τροιζήνα, όπου η πόλη αυτή φροντίζει αμέσως για τη συνέχιση της παιδείας των μικρών μαθητών. Ο M. P. Nilsson γράφει ότι «στα τέλη του 6 ου π. Χ αιώνα υπήρχαν στην Αθήνα λιγότεροι αναλφάβητοι από όσους υπήρχαν στην Νότια Ευρώπη στα τέλη του 19 ου αιώνα»

 

Το Σπαρτιατικό Πρότυπο Παιδείας

 

Η Σπάρτη από τα πρώιμα χρόνια καθιέρωσε  τη στρατιωτική αγωγή σαν βάση   αθλήσεως του σώματος και έβγαλε αήττητους πολεμιστές, που την κατέστησαν τη  ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη του κόσμου. Εστω κι’ αν δεν   επικροτούμε σήμερον  το Σπαρτιατικό σύστημα παιδείας, πρέπει να παραδεχθούμε ότι   τούτο  ήτο απολύτως επιτυχημένο και αποτελεσματικότατο στο είδος του. Κι’ όμως όσο κι’ αν φαίνεται παράξενο , το Σπαρτιατικό σύστημα με την αυστηρή πειθαρχία εδράζετο σε δημοκρατικές αρχές και δεν αναιρούσε την ισονομία και ισοπολιτεία των ελευθέρων πολιτών. Από το  720 π. Χ που νίκησε ο Ακανθος στο δόλιχο στην 15 η Ολυμπιάδα ως το 576 π. Χ μεταξύ των 81 γνωστών Ολυμπιονικών    , οι 46 είναι Σπαρτιάτες. Αυτοί εφήρμωσαν στον αθλητισμό δύο καινοτομίες, 1/ την ολοκληρωτική γυμνότητα των αθλητών και 2/ την επάλειψη τους με λάδι.

Ο Πλούταρχος   ομιλεί με ενθουσιασμό για τον γυναικείο αθλητισμό της Σπάρτης. Και πράγματι βλέπουμε στα μπρούτζινα ειδώλια στο μουσείο τις Λάκαινες να ανασηκώνουν με το ένα χέρι τον πολύ κοντό αθλητικό χιτώνα  τους, κάτι που ήτο απηγορευμένο στα χρόνια της Ρωμαικής κυριαρχίας.

 Στα Ιακίνθια οι νέοι και οι νέες συνόδευαν την πομπή των αρμάτων στο ναό της Ορθίας Αρτέμιδος με τραγούδια . Τα νέα παιδιά  10-12 ετών διαγωνίζονταν σε μουσικούς διαγωνισμούς και σε ένα  κυνηγετικό παιχνίδι , το λεγόμενον «κασσηρατόριον» Παρόμοιους αγώνες και τελετές οργάνωναν  όλες οι Ελληνικές πόλεις με διαφορετικά θέματα εκάστη. Οσο όμως η Σπάρτη προχωρεί στην στρατικοποίηση της , τόσο μειώνεται το ενδιαφέρον για τον αθλητισμό και την ποίηση. Τούτο γίνεται φανερόν  από την απουσία Λακώνων Ολυμπιονικών από τον 5 ον π. Χ αιώνα  και μετά.

 

Το Αθηναικό Πρότυπο Παιδείας

 

Αντίθετη κατεύθυνση προς αυτήν της Σπάρτης ακολουθεί η δημοκρατική Αθήνα, η οποία καλλιεργεί τα μέγιστα τον αθλητισμό των νέων. Ο Περικλής στον Επιτάφιο προβάλλει την ελεύθερη παιδεία της Αθηναικής Δημοκρατίας, η οποία επιδιώκει να δημιουργήσει ελεύθερους πολίτες άξιους να υπερασπισθούν νικηφόρα  την πόλη τους. Ωστόσο ο στόχος της Αθηναικής αγωγής ως την περίοδο των κλασσικών χρόνων υπήρξε η δημιουργία «καλού»(=όμορφου }  και «αγαθού»(=ενάρετου, γεναίου) πολίτη. Η μουσική , ο χορός μαζί με την σωματική άθληση ήτο το τρίπτυχο της Παιδείας. Κατά τούτο διαχωρίζει ο Πλάτων τους ανθρώπους από τα ζώα, δηλαδή από την αρμονία των κινήσεων «Τα μεν ούν άλλα ζώα ούκ έχειν αίσθησιν των εν ταις κινήσεσι τάξεων ουδέ αταξιών, οις δη ρυθμός όνομα και αρμονία» Κατά τους αρχαίους ο «αχόρευτος» είναι απαίδευτος., ενώ πεπαιδευμένος είναι αυτός που ξέρει να χορεύει και να τραγουδά. Σήμερα βέβαια αυτά  θεωρούνται ανάξια λόγου, διότι με τα  τεχνικά μέσα έχουν αντικαταστήσει το τραγούδι με τους εκκωφαντικούς θορύβους και το χορό με τις κινήσεις των αγρίων   φυλών της ζούγκλας.  Είναι προφανές ότι με αυτά είναι ευκολότερη η αλλοτρίωση της ψυχής και του πνεύματος των νέων  . Το σώμα  γερνάει πριν της ώρας του, εξ αιτίας της αδράνειας, της μη ασκήσεως , της ανθυγιεινής διαίτης, του καπνίσματος , του υπέρμετρου αλκοόλ και των ναρκωτικών, έτσι ώστε από ενωρίς να γίνει ο άνθρωπος πελάτης των νοσοκομείων και καταναλωτής των προιόντων των φαρμακευτικών εταιρειών.

 

Αθλητισμός και Οικολογία

 

Η γυμναστική και οι αγώνες στην αρχαιότητα εγένοντο έξω στην ύπαιθρο, κάτω από τον ήλιο και πλάι  σε φυλλώματα  και δενδροφυτευμένους χώρους που υπήρχε και πηγή ή ποτάμι. Το αθλητικό πρόγραμμα  ελάμβανε χώρα υπο την επίβλεψη του παιδοτρίβη και με τον ρυθμό της μουσικής του αυλού(φλάουτο) Αργότερα έφτιαξαν και περικαλείς εγκαταστάσεις (γυμνάσια  και παλαίστρες)  Ο στόχος τους ήτο κοινός:1/ η μετάδοση της μουσικής και 2/ η κατάκτηση της αρμονίας.  Διότι πίστευαν ότι ο ρυθμός αποτελεί την αρμονική συναίρεση των  αντινομικών  τάσεων  του κόσμου και του ανθρώπου. Ετσι αντιλαμβανόμαστε το νόημα του Περικλέους που είπε στον Επιτάφιο προς τους Αθηναίους ότι «φιλοκαλούμεν μετ’ ευτελείας και φιλοσοφούμε άνευ μαλακίας»

Το   βαθύτερο  νόημα αυτής της Παιδείας είναι δύσκολο να    συλλάβουμε σήμερον , μετά από την μετάλλαξη που έχουμε υποστεί εξ αιτίας της βιαίας εισβολής των ανατολικών προτύπων και της ξένης θρησκείας της ερήμου , που έκρυψε το σώμα και έβαλε ενοχές στην ψυχή, ακόμη και στα αγέννητα και στους πεθαμένους. Η νέα θρησκεία θεώρησε ακόμη και την Φύση μολυσμένη και  καθιέρωσε  τον εξαγνισμό της. Ετσι ακόμη και σήμερα περιφρονούμε το κορμί μας και ντρεπόμαστε γι’ αυτό. Μερικές από τις ονομαστές παλαίστρες της εποχής ήσαν του Σιβυρτίου,  του Ταυρέα, του Μίκκου , του Ιπποκράτη κ. α  που ήσαν ιδιωτικά..  Αντίθετα , τα Γυμνάσια ήσαν δημόσια και τα πιο ξακουστά ήσαν  η Ακαδημεία, , το Λύκειον, το Κυνόσαργες κ. α ,  όπου σύχναζε ο Σωκράτης και άλλοι φιλόσοφοι της εποχής  για να εμπνευστούν  από την αλκή των νέων και να  διδάξουν  σ’ αυτούς την αρετή. Εν προκειμένω είναι ανάξιες λόγου και κακόβουλες οι κατηγορίες εναντίον του Σωκράτους, ότι τάχα διέφθειρε τους νέους και ότι ήτο παιδεραστής  κ. λ. π, διότι προέρχονται από αμαθείς αν όχι και κακόβουλους.

Ευκαιρία για επίδειξη όλων αυτών των επιτευγμάτων στην μουσική, στον αθλητισμό , στον πολιτισμό, στις τέχνες  και στην ομορφιά  της αθηναικής δημοκρατίας ήτο η γιορτή των Παναθηναίων. Ητο κατ’ εξοχήν γιορτή των νέων και γινόταν στα μέσα Αυγούστου(28 του Εκατομβαιώνος) που συμπίπτει με τα γενέθλια της θεάς Αθηνάς  ,   προστάτιδος των Αθηνών.

 

Ο Πάνδημος Αθλητισμός

 

Από συγγραφικές πηγές αλλά και από επιγραφές μαθαίνουμε ότι στο τέλος της σχολικής χρονιάς- και συχνά και ενδιαμέσως - εγένοντο γυμνικοί και μουσικοί αθλητικοί αγώνες, κι’ αυτό αποτελούσε   σημαντική γιορτή για την κάθε πόλη.  Η παράδοση αυτή συνεχίσθηκε ως και τον περασμένο αιώνα όπου οι καλύτεροι νέοι ενός σχολείου ,   συμμετείχαν   σε αθλητικούς αγώνες   συναγωνιζόμενοι με τους καλύτερους νέους άλλων σχολείων. Δύο περίφημα γλυπτά που είναι αφιερωμένα στο θεό ύστερα από τη νίκη τους στην αρματοδρομία στα Πύθια, είναι και τα εξής: α/ ο Ηνίοχος , ανάθημα του τυράννου της Γέλας(Μεγάλης Ελλάδος) Πολυζάλου και  β/ το  ανάθημα του Θεσσαλού Δαόχου. Οι πυθικοί αγώνες ήσαν πανάρχαιοι και  συνεχίσθηκαν με μεγαλύτερη ή μικρότερη λαμπρότητα , ανάλογα με τις τύχες του μαντείου των Δελφών, ως το 394 π. Χ , οπότε ήλθε το οριστικό τέλος με το διάταγμα του αυτοκράτορος ‘Μεγάλου” Θεοδοσίου . Τούτο ήτο η ληξιαρχική πράξη της αφάνειας του αρχαίου Ελληνικού κόσμου όχι όμως και του θανάτου του , διότι η Ελληνική σκέψη ζει για πάντα , όπου υπάρχει ελεύθερος και σκεπτόμενος άνθρωπος, όπου υπάρχει δημοκρατία,    ελευθεροτυπία , θέατρο , τέχνες, γράμματα και Αθλητισμός . 

 

Εθνική Συνείδηση των Ελλήνων

 

Ο Ελληνικός κόσμος είχε έντονη την εθνική συνείδηση, όχι σαν αίσθημα εθνικισμού των συγχρόνων εποχών , αλλά περισσότερο σαν συνείδηση της κοινότητος ενός λαού και της διαφοράς του από άλλους λαούς που τον περιβάλλουν. Εκδηλώνεται δε με βάση το όμαιμον , ομόγλωσσον ομόθρησκο και ομόδοξο των Ελλήνων, μέσα από ένα κοινό κώδικα συμπεριφοράς τους . Και η τρανότερη έκφραση αυτού είναι η συμμετοχή του Ελληνικού κόσμου στους Ολυμπιακούς αγώνες. Η αρνητική του έκφραση είναι «πας μη Ελλην βάρβαρος» αλλά αυτό ανάγεται κυρίως στο πολιτιστικό επίπεδο και όχι στην φυλή, διότι όπως γνωρίζουμε οι Ελληνες δεν έκαναν φυλετικές διακρίσεις. Ας θυμηθούμε  αυτά που έγραψε ο Ισοκράτης ότι 1/ « και μάλλον Ελληνας καλείσθαι τους της παιδεύσεως της ημετέρας ή τους της κοινής φύσεως μετέχοντας»  και 2/ «Δίκαια επαινούνται οι ιδρυτές των μεγάλων πανηγύρεων γιατί μας παρέδωσαν ένα τέτοιο έθιμο, που μας οδηγεί να σταματήσουμε τις έχθρες που μας χωρίζουν και να κάνουμε σπονδές και ειρήνη ανάμεσα μας και έτσι να συγκεντρωθούμε σε ένα μέρος και εκεί, αφού προσευχηθούμε όλοι μαζί και τελέσουμε κοινές θυσίες , να θυμηθούμε τη συγγένεια που υπάρχει ανάμεσα μας και να νοιώσουμε πιο καλόκαρδα στο μέλλον  ο ένας για τον άλλο, ανανεώνοντας τις παλιές φιλίες και δημιουργώντας καινούργιες. Και ούτε για τους απλούς ανθρώπους  ούτε για τους πιο διαλεχτούς ο χρόνος που μένουν σ’ αυτές τις γιορτές είναι χαμένος και άχρηστος, αλλά αυτές τις συναθροίσεις των Ελλήνων έχουν την ευκαιρία οι τελευταίοι να δείξουν την προκοπή τους και την αξία τους, οι πρώτοι να τους καμαρώσουν καθώς συναγωνίζονται , και κανένας δεν νοιώθει άσχημα, αλλά όλοι βρίσκουν κάτι που να τους ευχαριστεί και να τους κολακεύει, οι θεατές καθώς βλέπουν τους αθλητές να κοπιάζουν για χάρι τους και οι αθλητές πάλι καθώς σκέπτονται πως όλος αυτός ο κόσμος  ήλθε για να τους καμαρώσει…..» (Ισοκράτους «Πανηγυρικός»)

Στους πανελλήνιους αγώνες μπορούσαν να πάρουν μέρος όλοι οι Ελληνες και μόνον Ελληνες. Στην Ολυμπία αγωνίσθηκε και ο Αλέξανδρος, ο οποίος τερμάτισε συγχρόνως με τον πρώτο νικητή. Είναι δύσκολο για μας σήμερον να φαντασθούμε την μοναδική και συγκλονιστική  76 η Ολυμπιάδα του 476 π. Χ όταν χιλιάδες Ελληνες αντίκρισαν στο στάδιο το Θεμιστοκλή , τον νικητή της Σαλαμίνος, αυτόν που ενσάρκωσε το πνεύμα όλων των Ελλήνων εναντίον των βαρβάρων. Ο Πλούταρχος γράφει ότι όλη την ημέρα εκείνη τα πλήθη ξέχασαν τους αθλητές και επευφημούσαν τον νικητή του πιο ένδοξου αγώνα των Ελλήνων εναντίον των βαρβάρων, αυτού που ο Αισχύλος είχε ονομάσει « αγώνα υπέρ πάντων».

Ο αθλητισμός και η μουσική ευφραίνουν τις καρδιές των Ελλήνων και τους κάνουν να ξεχνούν έστω και εφήμερα τις πατρίδες τους και να ζουν σε μια κοινή πατρίδα του Ελληνισμού χωρίς σύνορα. Γιατί τα σύνορα του Ελληνισμού από τότε ήτο ολόκληρος ο γνωστός κόσμος.